Eind 2015 werd mijn vriendin Jennifer hoofdprogrammeur van het Internationaal Filmfestival Assen. Een evenement waarbij werk wordt vertoond, gemaakt door en over vrouwen. In een van haar eerste interviews met Dagblad van het Noorden legde ze uit dat ‘haar’ festival allang niet meer staat voor vrouwen in tuinbroeken die bh’s verbranden. Het tuinbroekencliché was achterhaald, het feminisme had zich doorontwikkeld. Ik kon mijn verbazing niet helemaal onderdrukken toen ik het las. Was mijn vriendin een feminist? En zo ja, wat ben ik dan?
Gratis en voor niks
Feminisme. In ‘mijn’ wereld bestaat er geen bewust verschil tussen gender. Maar ik ben blank, heteroseksueel, Westers én man. ‘Mijn’ wereld is blijkbaar het winnende lot uit de waar-ben-ik-geboren-en-als-wat-loterij. Het is tijd om me bewust te worden van mijn gratis aangeboren voordelenpakket. Een vrouwenfilmfestival lijkt mij de perfecte plek om te beginnen. In Keulen, de stad waar het bestaansrecht van het feminisme gedurende de jaarwisseling ongenuanceerd bevestigd werd.
‘Pas op!’ Jennifer keek me doordringend aan voordat we weggingen. ‘Als je hier eenmaal aan begint, dan ben je vervloekt.’ Ik antwoorde automatisch: dat weet ik wel. Maar ik wist niets. Sterker nog, ik wist daadwerkelijk niets over dit hele onderwerp behalve Dolle Mina’s en slogans als ‘Baas in eigen buik’. Vrouwen op de Dam die mannen uitchecken, nafluiten en betasten. Maar kom op nou, dat is bijna 50 jaar geleden. In 2016 zien we elkaar toch wel gewoon als gelijken?
Alba
De eerste film die ik tijdens het Internationales Frauen Film Festival Dortmund/Köln krijg voorgeschoteld is Alba. Het is het regiedebuut van Ana Cristina Barragán uit Ecuador. Met haar werk vertelt de regisseur het verhaal van een pubermeisje uit de hoofdstad Cito, dat haar plek in de samenleving probeert te achterhalen. Aan het einde klap ik hard. Na 90 minuten voel ik me weer vijftien: misplaatst, onbegrepen en tekortgedaan. Barragán weet precies hoe ze de onwennigheid van de pubertijd moet overbrengen. Ze wint daarom terecht de Debut Feature Film Competition for Women Directors en de daarbij behorende 10.000 euro. Dat geld heeft ze hard nodig, blijkt al snel.
De Ecuadoraanse cinema staat nog in de kinderschoenen, legt Barragán uit tijdens het vragenrondje na de vertoning van Alba. Ze heeft het budget voor haar debuutfilm zelf bij elkaar geschraapt door in het buitenland workshops en lezingen te geven. Ook het grootste gedeelte van de subsidies komt van buiten Ecuador. Zelf geregeld. Op de vraag uit de zaal of haar geslacht de queeste om Ecuadoraanse film op de kaart te zetten moeilijker maakt, antwoordt ze: “Het is voor iedereen lastig. Maar vrouw zijn, maakt het er niet makkelijker op.”
De tijdreiziger
Een aantal feiten op rij ondersteunen Barragáns uitspraak. Wist je dat in de S&P 500, een marktaandelenindex van de top 500 bedrijven in de Verenigde Staten, het aantal vrouwelijke CEO’s 4 procent is? Dat zijn er in totaal twintig. Van de 193 landen die aangesloten zijn bij de Verenigde Naties zijn er 23 vrouwelijke staatshoofden. Daarvan bekleden twee een koninklijk ambt, in een regering waar een premier de baas is. Een topactrice in Hollywood verdient gemiddeld 78 cent voor elke dollar die een mannelijke gelijke in deze glamourhiërarchie binnensleept.
Louis CK’s sketch van de tijdreiziger illustreert kort en krachtig de problematiek en legt de vinger op slimme wijze op de zere plek. Zijn conclusie: als blanke man kun je zorgeloos door de geschiedenis heen wandelen. Welkom in een parallel universum waar geslacht, ras en geaardheid de factor X bepalen.
Indiana Jones and the Age of Modern Feminism
Ik besluit me zaterdagochtend, de tweede dag van het festival, goed in te lezen aan de keukentafel. Ali Owens: Growing up she: coming to age in the patriarchy (2016) is het eerste artikel dat uit mijn Google search rolt. Het beantwoordt in de eerste twee alinea’s mijn belangrijkste vragen.
– Waar strijden feministen voor? Gelijkheid. Wat zijn hun idealen? Gelijkheid. Hoe ziet hun perfecte wereld eruit? Een maatschappij waarin huidskleur, gender en geaardheid geen rol spelen in de manier waarop een mens behandeld wordt.
De rest van het stuk legt een wereld bloot, klaar om verkend te worden. Ik voel me net Indiana Jones die een verloren beschaving ontdekt. Stap voor stap met Google als mijn fakkel en YouTube als mijn zweep bekijk ik de gedigitaliseerde grottekeningen waarop bh’s verbrand worden, stemrecht geclaimd wordt en gelijkheid de boventoon voert. In de microkosmos van het feminisme zijn dit prehistorische gebeurtenissen. In de ‘echte’ wereld is het nauwelijks 100 jaar geleden dat mannen en vrouwen als gelijken naar de stembus gingen in Nederland. Duidelijk een Louis-CK-momentje.
Lange filmnacht
Dezelfde avond maak ik me op voor de ‘Lange filmnacht’. Zo staat in het programmaboekje het blok met korte films aangekondigd. Een stortvloed aan videoclips, tekenfilms en korte artistieke essays overspoelen me. Bijvoorbeeld Lucky (Kiin Animation, 2015). Een verhaal over paarden verbeeld in kinderachtige tekeningen. Het snijdt in elk opzicht clichés aan die kenmerkend zijn voor meisjes. De regisseurs Ines en Kristen Geisser willen zo laten zien hoe eenzijdig vrouwen worden opgevoed. ‘Wij zijn zelf alles behalve prinsesjes,’ zegt Ines. ‘Ik haat zelfs paarden’, voegt Kristen toe.
De videoclip Rub van de Canadese Peaches viert zowel geslacht, als geaardheid. Vrouwen zijn niet alleen kuis, mooi en lief. Ook zij hebben dezelfde dierlijke lusten als een man. In het tweeluik Solitary Acts #4 en Solitary Acts #5 word ik geconfronteerd met een staat van seksuele opwinding. De daad is grafisch, maar tegelijkertijd ook abstract vertolkt, waardoor de grens tussen vrouwelijke en mannelijke spanning verdwijnt. Wat overblijft is de roes. Mijn favoriet is echter Don’t Lose Your Head (Karolina Specht, 2015). Een korte en intense presentatie van het leven waarin duidelijk wordt dat iedereen evengoed zijn steentje bijdraagt aan de rollercoaster. Mijn hoofd tolt.
Het eenzijdige verhaal
De volgende ochtend vervolg ik mijn ontdekkingstocht. YouTube brengt me bij lezingen van oud-president Jimi Carter en schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie. Van de laatste is haar TEDex over de Single Story meer dan 10 miljoen keer bekeken. Beyoncé sampelt haar speeches. Ngozi Adichie zet zich af tegen de eenzijdigheid binnen literatuur en geschiedschrijving. Ze roept iedereen op om feminist te worden en zijn verhaal te delen en op te schrijven zodat ‘de waarheid’ steeds completer wordt.
De stem van rapper Fresku klinkt in mijn achterhoofd: ‘Ik zet me af tegen de instellingen die ons onderwijzen,’ zei hij tegen mij tijdens een interview in de backstage van Simplon. Hij probeerde me uit te leggen dat een gekleurde Nederlander zichzelf altijd moet verantwoorden voor zijn Nederlands zijn. Ik besef me langzamerhand, dat je als vrouw jezelf moet verantwoorden waarom je geen blanke Westerse man bent.
Rolmodellen
In een interview met Tim Ferriss stelt Caroline Paul opvoeding aan de kaak. Zij is de aller eerste brandweervrouw van San Francisco en auteur van Why Do We Teach Girls That It’s Cute to Be Scared. Paul stelt vragen als: waarom bedekken kleine meisjes hun bovenlichaam nog voordat ze borstontwikkeling hebben? Wat zorgt ervoor dat meiden gillen van angst en jongens niet? Volgens de auteur is het iets dat we aangeleerd krijgen.
Mannen horen stoer te zijn en hun emoties in te slikken, terwijl vrouwen zich juist kwetsbaar dienen op te stellen. Mannen hebben een spectrum aan Arnold Schwarzeneggers, Will Ferrells en Pharrel Williamsens om zich aan te spiegelen. Dapper, gespierd, niet gespierd, grappig, slim, creatief, stoer en ga zo maar door. En vrouwen? Aan welke rolmodellen kunnen zij zich spiegelen behalve aan schoonheid? Het grootste compliment dat je een meisje kunt maken, is immers dat ze er mooi uitziet.
Modern feminism
Zondagmiddag, tijd om huiswaarts te gaan. In het afgelopen weekend heb ik een wereld gezien die parallel aan dat van mij bestaat. Feminisme bestaat nog steeds. Ja, vrouwen in 2016 zijn baas over hun eigen lichaam en hebben stemrecht. Het zit hem tegenwoordig echter in de nuance, in het verhaal. Op de terugweg in de trein naar Groningen kan ik het niet laten om te denken dat feminisme binnen mijn generatie langzaamaan toch een stukje dichter bij het ideaalbeeld van gelijkheid komt. Of in ieder geval moet komen.
Mijn rol daarin? Ik laat me leiden door het advies van Chimamanda Ngozi Adichie. Als echte feminist, man en schrijver vul ik voortaan de wereld met zoveel mogelijk verhalen over homo’s, hetero’s, blank, zwart, geel, man, vrouw. Zolang een verhaal het vertellen waard is, schrijf ik het. Jennifer had gelijk. Ik ben besmet.
Special thanks to the organizers of the Internationales Frauen Film Festival Dortmund/Köln
